کوشک مرکزی

کوشک مهمترین عنصر معمارانه در باغ های ایرانی و نشان دهنده نهایت ذوق و هنر در ترکیب باغ و بناست.کوشک در فضای میانی باغ و در محل تلاقی دو محور طولی و عرضی به گونه ای ساخته شده است که از چهار طرف دیده شود و تاثیر ترکیب چهار باغ ایرانی را دو چندان می کند.
وجود چهار نمای همگن که به چهار جهت باز می شود به قدرت بخشی توده معماری بر توده منظر و همچنین یکی شدن و ادغام فضایی آن ها کمک شایانی می کند.همچنین نحوه استفاده اقلیمی_فصلی در کنار عملکرد زیستی_تشریفاتی و بعضا مراسمی، جهت جوابگویی به خواسته های امیر ارگ را می توان از دلایل عمده تفاوت ساختاری کوشک با دیگر ساختمان های ارگ برشمرد.

کوشک با دو اشکوب، گشودگی کاملی نسبت به محوطه و باغ ایجاد می نماید.ارتباط بنا با محوطه از طریق ایوان ایجاد می شود.مرکزی بودن پلان توده معماری، منفرد بودن آن و وضوح هندسه محوطه سبب می شود تا عامل زمان در تجربه ناظر تاثیری نداشته باشد.به بیانی دیگر، ناظر کلیت کوشک و بخش اساسی باغ را درک کرده و گذشت زمان و حرکت او به سمت کوشک تنها به درک جزییات بیشتر نما منجر می شود.
مصالح مورد استفاده در ساخت سازه کوشک خشت خام و چوب است و گچ و آجر برای تزیینات به کار برده شده است.رنگ های به کار رفته در تزیینات متاثر از ویژگی اقلیمی منطقه بوده است.جهت گیری کوشک به گونه ای است که بهترین بهره برداری از عوامل طبیعی(آفتاب، باد و نزولات جوی) را به همراه داشته باشد.
در بالای درب و پنجره های اتاق های کوشک جهت سبک سازی سازه کونال بندی یا فضاهای تو خالی تعبیه شده است که موجب سبک شدن وزن ساختمان و فشار کمتر بر دیوارهای طبقه اول می شود. در بین دیوارهای و اطراف درب و پنجره ها ، اسکلتی از تیرهای چوبی طرای شده است که باعث استحکام ساختمان در مقابل فشارهای افقی میگردد. دیوارهای ضخیم کوشک به عنوان عایقی در مقابل گرما و سرما عمل میکند به طوری که در زمستان و تابستان با کمترین انرژی دمای اتاق ها به حد مطلوب می رسد
.

معرفی اتاق های کوشک مرکزی

اتاق شاه نشین

شاه نشین بزرگترین اتاقی است که در قسمت جنوبی طبقه دوم  کوشک مرکزی و مشرف به ایوان و حوض بیضی شکل محوطه قرار دارد. این اتاق محل استقبال امیر حشمت از میهمانان ویژه و برگزاری جلسات رسمی  بوده است.

گچ بری های نفیس به همراه تنگی بری در پیش بخاری ها، شیشه های رنگی و قاب بندی های چوبی سقف از جمله تزئینات این اتاق به شمار می رود.

در محوطه مقابل شاه نشین یک حوض بیضی شکل  بزرگ آب قرار دارد که باعث می شود هوای مطبوعی در اتاق جریان یابد.  در ساعاتی از روز بر اثرانعکاس نور آفتاب از طریق شیشه دربها، فرش زیبا و رنگینی  در کف اتاق نقش می بندد.

دیوارهای ضخیم با قطر بیش از یک متر و موقعیت مناسب نورگیری از سمت جنوب و غرب این اتاق و همچنین دربهای متعدد بازشو در اطراف آن ،  بخوبی امکان تنظیم دمای مناسب در تابستان و زمستان را فراهم می کند.

در دیوارهای شمالی و جنوبی اتاق ، دریچه هایی تعبیه شده است که محل قرار دادن چراغ   جهت تامین روشنایی اتاق در شب بوده است.

دربهای غربی اتاق که بیشتر در معرض باران بوده اند از جنس چوب چنار و بقیه دربها از چوب گردو ساخته شده اند.

برای مرمت  دربها و قاب بندیهای چوبی سقف ، آجرکاریهای کف  و گچبریها ، از استاد کارانی از کاشان ، قزوین و خمین استفاده شده است

اتاق گوشواره

این اتاق در قسمت شرق اتاق شاه نشین قرار گرفته  و توسط دو درب به اتاق شاه نشین متصل می باشد و  به عنوان دفتر کار امیر حشمت مورد استفاده بوده است.

گچبریهائی از نقوش پرندگان ، گلدان ها و گلدسته های زیبا در طاقچه ها و  قاب بندیهای چوبی  رنگارنگ در سقف ، محیط آرامش بخشی را برای کار و استراحت فراهم می نموده است

ایوان جنوبی طبقه دوم

اتاقهای شاه نشین و گوشواره در جنوبی ترین قسمت کوشک مرکزی به  ایوان منتهی میشوند. ایوان از سه طرف توسط ساختمان محدود می شود و از سمت جنوب مشرف به محوطه است.میهمانان با ورود به ایوان ، چشم انداز کوه الوند ، فضای سبز محوطه و حوض بیضی وسط آن را در مقبل خود می دیدند.به کار بردن تزئینات چوبی و رنگی و گچبریهای دورتا دور سقف و همچنین ، سر ستونهای آن  جلوه ای زیبا به ایوان می بخشد.ایوان علاوه بر اینکه فضایی بازو آرام بخش برای ساکنان به وجود می آورد] ، از تابش مستقیم آفتاب به داخل اتاق ها و ورود قطرات آب به هنگام بارش نیز جلوگیری می نموده است.در عین حال  ایوان امکان نظارت بر عملکرد زیر دستان و همچنین استفاده از چشم انداز زیبای  فضای باغ و حوض آب را فراهم می کرده است. نرده های چوبی ایوان و غلام گرد اتاق پذیرائی ، از حدود دویست هزار قطعه چوب گردو و بدون استفاده از میخ و هرگونه فلز ساخته شده است.

اتاق پذیرایی

از این اتاق که در قسمت شمالی طبقه دوم و در مقابل گلخانه قرار گرفته است به عنوان اتاق پذیرائی از امیر حشمت و میهمانان ایشان استفاده می شده است. در گچ بریهای این اتاق با توجه به نوع کاربری آن از نقوشی از میوه های مختلف محلی استفاده شده است و در سقف آن هم قاب بندیهای ساده چوبی بکار رفته است. در قسمت غرب اتاق دو درب به اتاق کرسی وجود دارد که در فضای بالای دربها دو پنجره بسیار زیبا بوسیله گچ و شیشه های رنگی اجرا شده است

اتاق کرسی

این اتاق در کنار اتاق پذیرائی قراردارد و محل استراحت امیر حشمت بوده است. در زمستانها در وسط اتاق چهار پایه چوبی بنام کرسی قرار داشته  که در زیر آن تشتی از خاکستر و ذغال های مشتعل قرار میدادند و روی کرسی هم با لحافی ضخیم پوشاده می شد. بدین ترتیب افراد میتوانستند در زمستانهای سخت منطقه با نشستن در اطراف کرسی بصورت مشترک از گرمای زیر آن استفاده نمایند. دمای این اتاق در تابستانها نیز خنک می باشد

اتاق های سه گانه خدماتی و حفاظتی کوشک

اتاق نگهبان

اتاق غربی محل استقرار مسئول  نگهبانها و خادمین بوده که به اتاق نایب راه دارد و در موارد لازم توسط نایب از احضار و دستورات لازم به ایشان داده می شده است

اتاق انبار دار

اتاق وسطی محل استقرار انباردار می باشد.این اتاق از طریق  دربی کوتاه به یک اتاق تاریک باز میشود که اتاق پستو نام دارد. از این اتاق که فقط افراد خاصی امکان دسترسی به آن را داشته اند،  برای نگهداری اسلحه و سایر ابزار آلات و اشیای با ارزش استفاده می شده است.

اتاق خدمات

اتاق شرقی محل استقرار عوامل خدماتی کوشک بوده است و مسئولیت نظافت اتاقهای کوشک و ارائه خدمات به افراد مستقر در این ساختما و میهمانان را بر عهده داشته اند

اتاق نایب

این اتاق که در قسمت جنوب غربی طبقه همکف کوشک قرار دارد محل استقرار مباشراصلی امیر حشمت با عنوان نایب بوده است. این اتاق به اتاقهای سه گانه که محل استقرار نگبانان وخادمین بوده نیز راه دارد.

افراد مختلفی که برای ملاقات با امیر حشمت وارد ارگ می شدند ابتدا می بایست در این اتاق مشکلات و عرایض خود را با نایب در میان می گذاشتند و در صورتی که ایشان اجازه می داد به ملاقات امیر حشمت می رفتند.نایب هر زمان صلاح میدانست مسئول نگهبانان را که در اتاق پشتی مستقر بود جهت تنبیه هر یک از مراجعه کنندگان که شئونات ارگ و دستورات ایشان  را رعایت نمی کردند فراخوانده می شد. و نگهبان هم متناسب با جرم افراد مجازاتها و شکنجه هائی از قبیل حبس در سیاهچال و یا  کوبیدن گوش آنها با میخ به درختان و یا دربهای ورودی ارگ ، برای عبرت دیگران در نظر میگرفت.

اتاق انتظار

این اتاق در قسمت جنوب شرقی طبقه همکف قراردارد . از این اتاق شب ها برای اسکان میهمانانی که بدلیل بعد مسافت و یا شرایط آب و هوائی امکان بازگشت نداشتند و یا در انتظار ملاقات با امیر حشمت بودند استفاده می شده است. در انتهای اتاق یک انباری برای نگهداری وسایل  استراحت و پذیرائی از میهمانان وجود دارد.