خشت زنی در فرهنگ ایران
خشت زنی سنت دیرینه مردم روستا نشین ایران در سالهای دور بوده است.
در لغت نامه دهخدا واژه «خشت زدن» به این شرح معنی شده است:
پاره گِل در قالب خشت زنی قرار دادن و به شکل قالب درآوردن و در آفتاب گذاردن تا خشک شود و برای ساختن بنا به کار می رود.
خشت زدن حتی در فرهنگ و ادبیات ایران نیز نفوذ کرده است:
سعدی شاعر بلند آوازه ایران در قرن هفتم هجری شمسی می گوید:
به وفای تو که گر” خشت زنند” از گل من / همچنان در دل من مهر و وفای تو بود
یا در جای دیگری می گوید:
نیکخواهانم نصیحت می کنند / «خشت در دریا زدن » بی حاصل است
در این شعر سعدی به ضرب المثل «خشت در دریا زدن » که کنایه از کار بی حاصل انجام دادن است اشاره کرده است.
نحوه تهیه خشت و کاربرد آن
در زمانی که مصالح ساختمانی امروزی نظیر بلوک های سیمانی، آجر و دیوارهای پیش ساخته نبود خشت های گلی اصلی ترین مصالح ساختمانی خصوصا در مناطق مرکزی و خشک ایران بوده است.
خشت از ترکیب خاک رس با کاه که از ساقه های خشک گیاه گندم بدست می آید و آب ساخته می شود به این صورت که ابتدا خاک رس با کاه ترکیب می شود و بعد آب به آن اضافه می گردد. بعد از گذشت حداقل ۲۴ ساعت این مخلوط با دست یا پا مالش داده می شود و نوعی خمیر از آن بدست می آید خمیر بدست آمده در قالبهای چوبی معمولاً به طول و عرض ۳۰ و ضخامت ۷ سانتی ریخته می شود و بعداز خشک شدن در آفتاب قطعات مکعبی شکلی از گل خشک شده بدست می آید که در ساخت بنا از آن استفاده میشود.
اضافه نمودن کاه به منظور افزایش مقاومت خشت می باشد زیرا بدون استفاده از کاه خشت ها در مرحله خشک شدن ترک خورده و قابل استفاده نیستند.
خشت زنی شاید کاری ساده به نظر برسد اما همین کار ساده در حقیقت بهترین استفاده از مصالح در دسترس می باشد. تبدیل گل به خشت باعث افزایش مقاومت بنا و همچنین امکان انجام طراحی های زیباتر در معماری می شود. علاوه بر آن استفاده از خشت های گلی در ساختمان افزایش ارتفاع تا دو و حتی سه طبقه را امکانپذیر می سازد .حمل و نقل آسانتر و کم هزینه تر نیز یکی دیگر از مزایای خشت می باشد
در قرون گذشته بسیاری از بناهای باستانی ایران از خشت ساخته شده است که نمونه های بارز آن بناهای تاریخی موجود در یزد و مشهورتر از همه ارگ تاریخی بم می باشد که عمر آن بیش از دو هزار سال می باشد. متأسفانه ارگ بم در زلزله سال ۸۲ بشدت آسیب دیده است.
تصاویری از مراحل خشت زنی در ارگ تاریخی میشیجان
ارگ میشیجان
از جمله بناهای دیگر که مصالح اصلی آنها خشت می باشد ارگ تاریخی میشیجان است. این بنا که مربوط به دوره قاجاریه می باشد در دو طبقه و به ارتفاع ده متر در زمینی به شکل هشت ضلعی منتظم بنا شده است. تمامی دیوار های پیرامونی و ساختمان اصلی آن از خشت ساخته شده است. قطر بعضی از دیوارها به دو متر می رسد که این خود نوعی عایق در مقابل گرما و سرما بوده است بطوریکه اتاقهای آن با صرف مقدار اندکی انرژی در زمستانها گرم و در تابستانها خنک بوده است.
خوشبختانه این بنای زیبا که در سالیان گذشته آسیبهای فراوانی دیده است از مردادماه سال ۹۴ شمسی در درحال مرمت و بازسازی است و از سال ۹۶ آماده بازدید عموم خواهد بود.
فیلمی از نحوه خشت زنی
نویسنده : علی محمد پناهی
درود بر شما ، کار بزرگی در حال انجام است امیدواریم با کاری خلاقانه و نو جاذبه ایی بکر ایجاد کنید ، بنده با کمال میل آماده همکاری با شما هستم
ارادتمند شما قاسمی ۰۹۱۲۴۱۵۴۰۷۶
با سلام
از لطف شما و اعلام آمادگی برای همکاری سپاسگذاریم.