کبوتر خانه
کبوترخانه یا کفترخان یا برج کبوتر، محلی است که کبوتر در آن آشیانه می سازد. به کبوترخانه ها در خمین کفترخان در اصفهان برج کبوتر در یزد ورده یا برج حمام می گویند.
کشاورزان با ساخت این بناها از کبوتر های وحشی که در این مناطق وجود داشت نهایت استفاده را می بردند.
پیشینه کبوترخانه ها هنوز روشن نیست و اینکه نخستین کبوترخانه به عنوان یک کارخانه کود سازی در چه تاریخ و در چه مکانی از جهان ابداع شده است نا معلوم است ، اما بر اساس اسناد و شواهد موجود این کبوترخانه ها از ١٢٠٠ سال پیش در ایران وجود داشته و ساخته می شده اند.
اما قدیمی‌ترین بناها در اصفهان متعلق به دوره صفویه و در شهرستان خمین متعلق به دوره قاجاریه است.
ماده اصلی ساختمان کبوترخانه خشت خام بوده که روی آن را گل اندود می کرده اند. طرح و معماری بنا به نحوی بوده که حد اکثر تعداد لانه های کبوتر با حد اقل مواد و مصالح ساخته می شده است و عمارتی بلند و میان تهی اما محکم و فشرده پدید می آورده است.
کبوترخانه ها را از لحاظ شکل و نوع هم می توان به سه دسته کلی تقسیم نمود که عبارتند از کبوترخانه های استوانه آی ، کبوترخانه های مکعبی و کبوترخانه های چند قل (صندوقی)
در خمین تمام کبوترخانه های موجود به جز یک مورد استوانه ای در روستای هویه و یک مورد چند قل در روستای اسد آباد مابقی مکعبی هستند.
در کبوتر خانه های مکعبی بر خلاف کبوترخانه های استوانه ای، روی بام ورود و خروج کبوتر وجود ندارد و ورود و خروج کبوتر ها از بدنه برج صورت می گیرد. برای نیل به این منظور در قسمتهای بالایی بدنه برج استوانه های کوچک سفالی قرار داده شده است و کبوتران از طریق سوراخ این تنبوشه ها به کبوترخانه رفت و آمد می کنند.
برای تسهیل در ورود و خروج کبوتران در بدنه خارجی برج چوبهایی نزدیک تنبوشه ها تعبیه شده است.کبوترها ابتدا روی آنها نشسته سپس از طریق سوراخ های تنبوشه وارد کبوتر خانه می شود.
در این گونه کبوترخانه ها برای افزایش استحکام کبوترخانه دو دیوار طولی را که بیشتر در معرض خرابی حاصل از نیروهای وارده هستند ، توسط تیرهای چوبی به صورت عرضی کلاف کشی کرده و دو دیوار را در نقاط متعددی به هم متصل می نموده اند.
در کمر کبوترخانه یک نوار به ضخامت حدودا”یک متر از جنس گچ یا آهک کشیده شده است که هم از بالا رفتن مارها جلوگیری می کند و هم جنبه تزیینی دارد.گوشه های بیرونی برج انحنا دارد که گچ اندود است، در این مورد نیز مسئله تزئین و حفاظت مد نظر بوده است. نماکاری های مشبک در بدنه خارجی و کنگره های بالای برج ها جنبه تزیینی دارد.
لانه های کبوتران در کبوترخانه ها ی مکعبی همانند کبوترخانه های استوانه ای به صورت یک در میان و شطرنجی می باشد.
قسمتهای بیرونی کبوترخانه ها عبارتند از : دریچه برف روبی ، نوار بیرونی برای جلوگیری از ورود مارها ، سوراخ های تنبوشه ها برای ورود کبوتر ها ، کنگره های بالای کبوترخانه ، دربی برای خارج کردن کود کبوتران ، تیرکهای چوبی برای نشستن کبوتر ها و نوار گچی (تزیینی،حفاظتی)
در نظر اول شاید این بنا فقط یک ساختمان معمولی که محل حضور کبوتران بوده است به نظر آید، ولی پس از کمی بررسی می توان گفت بدون استفاده از علوم مختلف ساخت آن با کارکردهایی که ذکر خواهد شد، امکان پذیر نبوده است.
این بناها علاوه بر علومی مثل فیزیک، ریاضی، سازه، معماری و….از علومی مثل فرهنگ مردم شناسی (در شناسایی و مطالعه قوانین اجتماعی و مدنی حاکم بر اداره بهره برداری و مالکیت کبوترخانه ها )، جانور شناسی (در کشف روانشناسی جانوری و ارتباط ویژه انسانی – جانوری) محیط شناسی (در بررسی کیفی و کمی نقش کبوترخانه ها در فعال کردن چرخه ها و اکو.سیستم های محیط )، نتایج تاریخ شناسی (در شناخت قدمت، پیشینه و جایگاه فرهنگی، اجتماعی کبوترخانه ها در مقاطع مختلف تاریخی )و مهمتر از همه اقتصاد کشاورزی پس از آب. .. کود و نحوه بهره برداری از کبوتران برای تامین این مهم ) نیز بهره برده اند.
طراحی و عملکرد کبوترخانه ها بسیار جالب و عالمانه بوده به گونه ای که در جذب کبوتران و خلق زیستگاهی امن برای کبوتر، حیرت بر انگیز بوده است .
کبوترخانه مانند دژ نظامی در برابر همه دشمنان کبوتر که کم هم نیستند، مقاوم و نفوذ ناپذیر بوده که نه تنها در برابر پرندگان شکاری مانند قوش، جغد و کلاغ، فکر و اندیشه شده ، بلکه پرندگان مهاجم نیز راهي به درون برج ها نداشته اند ، زیرا نحوه ساخت آن به گونه ای بوده که امنیت همراه با آرامش و آسایش کبوتران را تامین می کرده است.
دقت در اجرای ساخت کبوترخانه به حدی بوده است که درصد اشتباه ورود پرندگان مزاحم را به صفر می رسانیده، زیرا اگر یک مورد پرنده یا حیوان مهاجمی به درون این کبوترخانه ها راه می یافت، هرگز هیچ کبوتری احساس امنیت نمی کرد و کبوترخانه خالی از حضور کبوتران می شد.
فضای داخلی کبوترخانه ها آنچنان امن و مفرح بود که گاهی محل تجمع حدود هزاران کبوتر می شده ، آشیانه ها در تابستان بسیار خنک به گونه ای بوده است که باد در فضای آن جاری بوده و برعکس در زمستان گرم و از وزش بادهای سرد محلی در امان بوده است.
قطر سوراخ های ورود کبوتران به داخل برج ها به اندازه ای ساخته شده است که تنها کبوتران می توانستند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبودند. معماری زیبای کبوترخانه های ایرانی همراه با عملکرد اقتصادی آن یعنی ساخت مرغوبترین کود شاخته شده در جهان بر کسی پوشیده نیست.
همه این تمهیدات منجر به خلق یکی از شاهکارهای ایرانی به نام کفترخان شده است.
کبوترخانه های ارگ میشیجان
در ارگ تاريخي ميشيجان نیز در چند نقطه کبوترخانه های استوانه ای و جود داشته و محل تجمع کبوتران بوده است . خوشبختانه هم اکنون این کبوترخانه ها در حال مرمت و بازسازی است و در آینده ای نزدیک آشیانه هزاران کبوتر خواهد شد که با پرواز خود بر فراز این ارگ تاريخي یکبار دیگر زیبائی را به آسمان این بنای ارزشمند هدیه خواهند نمود.
نويسنده : محمد جواد كريمي
با تشکر در صورت ممکن شماره تلگرام بدهید ویک پیشنهاد شما بهترین کاری که برای شناسایی ارگ میتوانید بکنید تبلیغات از راههای مختلف میباشد مگر ارگ گوگد چه چیزی بیشتر دارد نصب یک تابلو در ورودی میشیجان که عکسی از ارگ را در بر بگیرد انتشار تصاویر ارگ از طریق تلگرام وراههای تبلیغ دیگر میتواند این اثر تاریخی را به مردم این خطه بشناساند با تشکر
به امید خدا بعد از اتمام باز سازی ارگ تاریخی میشیجان ، اقدام به نصب تابلو های راهنما و معرفی گسترده مجموعه میکنیم و از نظرات خوب همشهریان عزیز و دوستان گرامی استفاده خواهیم کرد.
ایمیلی حاوی اطلاعات تماس برای شما ارسال شد.
اقای کریمی مطالب زیبایی بود متاسفانه نسل جوان امروزی دیگر این مسایل را دنبال نمیکنند شما میتوانید از تعدادی از کبوتر خانه های به جامانده در خمین فیلم وعکس تهیه و در این قسمت بگنجانید بنده تصاویر تعدادی را دارم که میتوانم برای شما ارسال وهمکاری کنم
سلام
ممنون از پیشنهاد خوب شما.
شما میتوانید تصاویری که برای انتشار در سایت ارگ میشیجان مناسب میدانید را از طریق این صفحه برای ما ارسال فرمایید تا با نام خودتان در سایت قرار داده شود.
همچنین در صورتی که تمایل به ارسال مقاله ای دارید میتوانید از طریق صفحه تماس با ما برای ارسال مقاله با ما در تماس باشید.
درود بر شما بسیار جامع و کامل بود
سلام
ممنون از همراهی و بازدید شما از سایت.